Araç Mesajdır

Marshall McLuhan 1911-1980 yılları arasında yaşayan Kanadalı iletişim kuramcısıdır. Medyayı Anlamak (Understanding Media) ve Araç Mesajdır (The Medium is The Message-Quentin Fiore ile birlikte) kitaplarında ortaya koyduğu “araç mesajdır” kavramı (ya da kuramı) yazarın diğer ünlü kavramı “küresel köy” ya da “global köy” kadar iyi anlaşılan bir kavram değildir. İletişim bilimciler ve sosyal bilimciler yaklaşık 50 yıldır “araç mesajdır” kavramı üzerine fikirler üretirler, konuyu tartışırlar.

Araç Mesajdır Ne Demektir?

Çoğu insan kullanılan aracın salt iyi ya da kötü olduğuna inanmaz. Bu kavramda bahsedilen araç teknoloji, medya ve televizyon olarak düşünülür; bu araçların iyi yönde kullanılmaları halinde toplumsal yaşama katkı yapan, onu destekleyen vasıtalar oldukları varsayılır. Araçların değerleri verdikleri mesajların yaptığı katkılarla ölçülür ve şekil alır. Dolayısıyla pek çok kişi “araç mesajdır” kavramını benimsemez, tersini düşünür. Ama internet gibi yeni araçları ve teknolojileri anlamak isteyen birçok araştırmacı, bu görüşe katılmayan Marshall McLuhan tarafından ortaya atılan “araç mesajdır” kavramını ve kuramcının diğer düşüncelerini incelemektedir.

McLuhan pek çok insanın aksine araçların tarafsız olduğuna ve verdikleri mesaja göre, kullanılma şekillerine göre değer kazandıklarına inanmaz. Aracın kendisi etki oluşturur, insanların algılarını şekillendirir. İletilen mesajın içeriğinin değil de kullanılan aracın önemli olduğunu savunur; aracın hangi mesajı ilettiği, ne söylediği önemli değildir. Hatta aynı mesajı ileten farklı araçlar farklı etkilerin ortaya çıkmasına sebep olabilir. Bir hikâyenin kitap olarak yayınlanması, sahnede oynanması, filmde gösterilmesi, televizyonda oynatılması, sözlü olarak anlatılması ya da radyoda canlandırılması farklı anlamlar kazanmasına, farklı etkiler yaratmasına neden olabilir.

Örneğin televizyonda dizi olarak gösterilen bu hikaye heyecanlı bölümlere reklam alınarak, bir sonraki bölüm hakkında merak uyandırıcı sahneler içererek, ilgiyi artırmaya yönelik aralar verilerek yayınlanabilir. Oysa aynı dizinin internetten izlenmesi;  reklamsız, ara vermeden, bir sezonun tüm bölümlerinin art arda izlenmesi, seyircinin heyecanının ve merak seviyesinin düşmesine yol açacaktır. Dolayısıyla yayınlanan hikaye hatta film aynı olmasına rağmen izleyicide yarattığı etki ve verdiği mesaj farklı olacaktır. Aynı hikayenin kitap formatında yayınlanması ve okunması ise verilen mesajın daha zor unutulan bir mesaj olmasını sağlayacaktır. Oysa televizyonda verilen mesaj yazılı kültürün etkisinde verilen mesaja göre çok daha kolay biçimde unutulacaktır. Yani aynı hikayenin farklı araçlar kullanılarak yayınlanması farklı etkiler yaratır ve farklı mesajlar verir ya da verilen mesajın yoğunluğu değişir.

Sonuç

McLuhan medyanın (aracın) algımızı tekrar tekrar şekillendirdiğini söylemektedir. Farklı araçların ilettikleri aynı mesajın farklı etkiler yarattığı düşünülürse, söz konusu olan “araç mesajdır” kavramının doğru olduğu savunulabilir. Farklı araçlar aynı mesajı ya da farklı mesajları ileterek algılarımızı ve düşünce yapımızı şekillendirmektedirler.

Unutulmaması gereken McLuhan tarafından ortaya atılan bu kavramla “mesajın içeriğinin önemsiz olduğu”  düşüncesinin savunulmamasıdır. McLuhan aracın önemsenmemesi durumunda yeni teknolojilerin, yeni medyanın insan üzerindeki etkilerinin anlaşılamayacağını ifade etmek istemiştir. Böyle bir durumda yeni araçlar (İnternet gibi) tarafından oluşturulan yeni çevreye uyum sağlayamayan insanların hazırlıksız yakalanacaklarını ve çeşitli sorunlar yaşayacaklarını belirtmiştir.

İnternet kullanımı ve çok sayıda insanın hayatında yaptığı değişiklikler, etkiler konusunda hayrete düşen kişileri sık sık gördüğümüzü düşünürsek; kuramcının ortaya attığı bu fikrin ve yaptığı açıklamaların doğru olduğu sonucuna varabiliriz.