10 Başlıkta Yeni Medya Nedir? Ne Değildir?

Yeni medya hakkındaki ayrıntılı bilgiler, iş imkanları, etik tartışmalar ve bu konuların tamamıyla alakalı teoriler ve tartışmalar içeriğimin kapsamında yer alan konular. Biraz uzun bir inceleme yazısı olsa da, konuyla ilgilenen ziyaretçilerime inanıyorum ki değer katacaktır. Şimdiden keyifli okumalar dilerim.

Günümüzde gelişen İnternet teknolojisi televizyonlar, gazeteler, dergiler, radyo kanalları gibi “eski” medya araçlarının – kanallarının arasına yeni araçlar – kanallar eklemiştir. “Yeni medya nedir?” başlığı altında yakından inceleyeceğimiz bu araçların arasında web siteleri, video oyunları, CD-ROM ve DVD’ler gibi kanallar bulunmaktadır.

Bu araçların medya kanalları arasına eklenmesiyle birlikte “Medya” teriminin anlamı iki ana başlıkta incelenmeye başlamıştır:

• Geleneksel (eski) medya
• Yeni Medya

Geleneksel medya kanallarının en önemli özelliği içeriği üreten ve tüketen kişilerin farklı kişiler olması şeklinde gösterilebilir. Bazı kaynaklarda eski medya olarak da adlandırılan geleneksel medya kavramının içinde yer alan bazı kanallar aslında çok köklü bir geçmişi olan araçlar değildir. Örnek vermek gerekirse, televizyon ve özellikle özel sektörün sahibi oldukları televizyon kanalları ülkemizde 1980’lerde kurulmaya başlamış ve 1990’lı yıllarda yayılmıştır. Aynı yıllarda İnternet teknolojisi ve yeni medya araçlarıyla tanışıldığı düşünülürse, geleneksel ya da eski kelimelerinin gazete, televizyon, dergi ve radyo gibi araçları tanımlamak için uygun kelimeler olmadığı düşünülebilir. Özellikle İnternet ve DVD-VCD teknolojileriyle birlikte ortaya çıkan araçların “yeni medya araçları” olarak isimlendirilmesi, onlardan önce kullanılan araçların veya sistemin “eski” ya da “geleneksel” kelimeleriyle birlikte anılmasına sebep olmuştur.

Yani yeni medya özellikleri ve yeni medya tanımı gibi konularda adından sıklıkla bahsedeceğimiz Marshall McLuhan kitaplarında ve kuramlarında aslında televizyon gibi araçlardan söz ederken “yeni medya” terimini kullanıyordu. Şu anda onun bahsettiği kanallardan söz ettiğimizde “geleneksel medya” kalıbını kullanıyoruz. Ama McLuhan tarafından yapılan “yeni medya” tanımı ve oluşturduğu kuramlar, günümüzde kullandığımız yeni medya kavramını ve kapsadığı araçları, kanalları anlamak için faydalanabileceğimiz çok önemli kaynaklardır.

Sonuç olarak günümüzde geleneksel medya tanımının içine giren araçların televizyonlar, radyolar, gazeteler, dergiler, kitaplar olduğunu söyleyebiliriz. Yani etkileşime izin vermeyen kağıda basılı medya araçlarını ya da televizyonlar gibi tek yönlü iletişime izin veren görsel medya araçlarını bu şekilde adlandırabiliriz. Tabi günümüzde yeni medya araçları olarak adlandırılan araçlar arasında bulunan akıllı telefonlar, tabletler ve diğer bazı kanalların da yakın bir gelecekte “eski – geleneksel medya” tanımının içinde yer alan araçlar haline gelebileceğini dip not olarak eklemeyi unutmamalıyız. Medya-yeni medya kuramları ile günümüzde çok önemli bir isim olan McLuhan’ın televizyonlardan ve en iyi ihtimalle yeni geliştirilmekte olan cep telefonlarından bahsettiğini unutmamalıyız.

Yeni medya nedir ne değildir konusunu yıllar boyunca tartışabiliriz. Bunun nedeni yeni medya kategorisine dahil edilen araçların sürekli değişmesidir. Yukarıda bahsettiğim gibi 40-50 yıl önce yeni medya araçları arasında gösterilen televizyonlar artık geleneksel medya araçlarının tipik bir örneği haline gelmiştir. Dolayısıyla yeni medya araçlarının ne olduklarından çok, yeni medya araçlarının özellikleri konusuna değinmek yerinde olacaktır.

Yeni Medya Araçları ve Özellikleri

Günümüzde yeni medya araçları olarak nitelendirilen araçları “akıllı cihazlar” şeklinde isimlendirdiğimiz tüm araçlar olarak gösterebiliriz. Yani bu araçların içine bilgisayarlar, akıllı telefonlar, tabletler, interaktif televizyonlar hatta evimizde kullandığımız akıllı cihazlar (buzdolabı, çamaşır makinesi vb.) bile dahil edilebilir. Çünkü bu cihazların tamamı kullanıcıların içeriğe müdahale etmesine izin verir ya da topladıkları verileri veri sağlayıcı şirketlere yönelmesini ve diğer kişiler için daha iyi ürünler, daha kapsamlı araçlar, daha farklı içerikler oluşturulmasını sağlarlar.

Söz konusu araçların erişmemizi sağladıkları web siteleri yani İnternet ortamında bulunan tüm içerikler (ses, video, görüntü, metin), interaktif platformlar – multimedya cd room’lar (animasyon, metin veya interaktif ses, video paylaşımları yapılabilen interaktif platformlar), DVD’ler, sanal gerçeklik ortamları ve benzerleri, yeni medya kavramı içinde yer alan araçlar (ana kanalların altındaki ortamlar) olarak sıralanabilirler.

Yani 1980’li yıllara kadar analog cihazlarla yürütülen medya iletişimi, özellikle son 20 yıl içinde kullanıcıların da etkileşime girdikleri, aktif olarak içerik üretebildikleri araçlarla yapılmaya başladı. İnteraktif iletişimi sağlayan yeni medya ve iletişim sistemleri, yeni medya araçları olarak kabul edilebilir. Yeni medya tarihi, interaktif iletişim araçlarının yaygınlaşmaya başladığı süreçten başlatılabilir. Bu dönemi televizyonun icadına kadar götürebiliriz ama mantıklı olan bilgisayarların icadı, İnternet teknolojisi üzerinde çalışmalar yapılması gibi faaliyetlerin başlangıç tarihi olarak alınmasıdır. Bu da 1940’lı yıllarda yapılan çalışmalar olabilir. Tabi bu teknolojilerin aktif olarak kullanılamaya başladığı, test edildiği 1970’li yıllar da başlangıç tarihi olarak kabul edilebilir. Ama bence İnternet, bilgisayar, akıllı telefon gibi araçların ve teknolojilerin dünya çapında yaygınlaştığı 1990’lı yılları yeni medya kavramının başlangıç tarihi olarak ele almak gerekir.

Marshall McLuhan çok önemli bir kuramcıdır ama ondan ilerleyen bölümlerde bahsedeceğiz. Şimdi daha yakın dönemlerde yeni medya yeni medya tanımı yapmaya çalışan teorisyenlerden söz edelim. Böylece eski medya ve yeni medya arasındaki farkları daha iyi anlayabiliriz.

Teorisyenlerin Yaptıkları Yeni Medya Tanımları

• Brody (1999); yapılan değerlendirmede interaktif multimedia, akademik hypertext, bilgisayar efektleriyle oluşturulmuş sinema, broadcast grafikleri vb. Computer Mediated Communication (Bilgisayar Aracılı İletişim) kategorileri şeklinde bir tanım yapılır.
• Manovich (2001); dijital olarak kompoze edilmiş (yeniden oluşturulmuş, parçalar bir araya getirilerek düzenlenmiş) film, sanal 3-D ortamları, bilgisayar oyunları, hipermedia Website veya Web’in yani İnternet ortamlarının tamamıdır.
• Pavlik & McIntosh (2004); yeni medyayı medya, telekomünikasyon ve hesaplama (matematiksel) teknolojilerinin dijital çevrede birlikte kullanılması olarak açıklarlar.
• Flew (2008);  İnternet ve dijital medya teknolojileri ile ortaya çıkmasına imkan sağlanan,  IT(Information Technologies – Bilgi teknolojileri) , medya içerikleri ve iletişim ağlarının birbirine bağlanmasıdır. Bu durum yakınsanmış ürünlerin ve servislerin ortaya çıkmasını sağlar.
• Lister (2009); yeni medya, medya kullanımı, üretimi ve dağıtımı süreçlerinde kapsamlı bir değişim olmasını ifade etmektedir.

Yeni Medya ve Geleneksel Medya Arasındaki Farklar

Önceki bölümde verdiğimiz teorilerin tamamı ve bizim yaptığımız tanım bir araya getirildiğinde, yeni medya araçlarının sahip oldukları özellikler şu şekilde verilebilir:

1. Dijitallik,
2. Sınırsız etkileşim imkanı,
3. Bilginin ve iletişim imkanının sınırsız ve özgür dolaşımı,
4. Eşzamansız yani asenkronize (senkronize olmayan, eş zamanlı olmayan), saat işaretine ihtiyaç duyulmayan etkileşim,
5. Bire bir (one2one, konferanslarda anında çeviri yapan tercümanlar ya da akıllı cihazlar gibi) ve/veya kitle iletişimi imkanları.

Yeni Medya Araçlarının Teorisyenler Tarafından Belirlenen Özellikleri

Yukarıda bahsettiğimiz yeni medya kavramının ve kullanılan araçların özelliklerini ya da en önemli dijital medya kuramcılarından Manovich’in verdiği şu özellikleri göz önüne alarak yeni medya ile geleneksel medya arasındaki farklar hakkında daha iyi tespitler yapabiliriz. Manovich’e göre:

1. Sayısal Temsil (ortamın matematiksel simgelerden, algoritmalardan, kodlardan oluşması…)
2. Modülerlik (web sayfasında kullanılan bütün elemanlar farklı özelliklere sahiptir. Web sayfasında değişiklik yapmak isteyen kişinin, web sayfasını oluşturan ses, görüntü, yazı gibi elamanlar üzerinde ayrı ayrı değişiklik yapmak zorunda olması modülerliği yani işlemin belli modüllere dayanılarak gerçekleştirilmesini gerektirir.)
3. Otomasyon (yeni medya araçlarının kullanıcının elle yapmasını gerektirmeyen -ayrı belgeleri ya da dosyaları tek tıklamayla birleştirmek gibi- işlemler yapabilmesi.)
4. Değişkenlik (söz konusu olan nesnelerin birden çok şekliyle karşımıza çıkmasına imkan tanınması, birbirinden bariz şekilde ayrılan nesnelerin dahi aynı nesnenin uzantısı olarak kullanılabilmesi.)
5. Transcoding (Kod çevrimi – Örneğin doc. Uzantılı bir metin belgesine JPEG formatında bir görsel eklenmesi ve metin belgesi formatı ile görüntü formatı arasında kod çevrimi gerçekleşmesi gibi…)

Yeni Medya – Geleneksel (eski) Medya Arasındaki Farklar

Yukarıda sıraladığımız yeni medya tanımları, özellikleri ve Manovich’e göre bu ortamların özellikleri konusundaki bilgileri bir araya getirsek, yeni medya ve geleneksel medya arasındaki farkları sıralayabiliriz:

1. Geleneksel medya araçlarında üretici ile tüketici kesin sınırlarla ayrılmıştır. İki grup birbirlerini etkileyemez ve iletişimleri olsa da sınırlıdır. Yeni Medya araçları ise üretici ve tüketici arasındaki sınırları kaldırmıştır. Çift kanallıdır, iki taraf da birbirlerini etkileyebilir. Örneğin herhangi bir web sitesinde yayınlanan habere, araştırma yazısına ya da reklama anında yorum yapılabilir.
2. Tüm olaylardan, gelişmelerden ve haberlerden anında haberdar olmanızı sağlayan yeni medya araçlarına karşılık geleneksel medya yazılı ve görsel basın araçlarından oluşur. Örneğin Arap devrimi-Cezayir olaylarındaki herhangi bir gelişme, bombalama ya da çatışma geleneksel medya tarafından ertesi gün ya da haber saatinde verilecektir. Ama cep telefonu ile bu olayı çeken kişinin sosyal medya hesabında veya diğer web sitelerinde bu olayı anında paylaşması mümkündür. Arap devriminin birçok bölgeye ve ülkeye çok hızlı biçimde yayılmasını sağlayan en önemli faktörlerden birisi de Yeni Medya araçlarının sağladığı imkanlar olmuştur.
3. Yeni Medya’da yanlış verilen haberi ya da hatalı bilgiler içeren bir makaleyi, görüntüyü anında düzeltebilirsiniz. Ama geleneksel medyada yapılan benzeri hataları düzeltmek için ertesi günü ya da yeni yayın saatini beklemek, özür metni gibi içerikler yayınlamak gerekecektir.
4. Yeni medyada maliyetler çok düşüktür. Yayın yapmak için sadece İnternet bağlantısına sahip olmak yeterlidir. Düşük maliyet ve kolay erişim imkanı, kişisel markalaşma şansının ya da ufak şirketlerin rekabet şansının yükselmesini sağlar. Geleneksel medyada işçilik, nakliye, yayın araçları vb. birçok maliyetin bulunması, yayın yapmayı zorlaştıran önemli faktörlerdir. Tabi bu araçları kullanarak reklam yapmak isteyen kişilerin katlanması gereken maliyetler de yükselecektir. Dolayısıyla geleneksel medya kaynakları yeterli olan, maddi gücü yüksek olan şirketlerin ve kişilerin kullanabilecekleri bir reklam platformu olarak da değerlendirilebilir. Oysa yeni medya araçlarındaki imkanlar kullanılarak açılan bloglar, sosyal medya kanalları, Google Ads gibi mecralar kriterler koyarak hedef kitlenize kolay bir şekilde ve düşük maliyetle ulaşmanızı sağlayan imkanlar, kaynakları kısıtlı olan kişilere de reklam ve tanıtım yapma, fikirlerini dünyayla paylaşma imkanı sağlamaktadır. Yani yeni medya reklam seçenekleri rekabetin sertleşmesini ve küçük oyuncuların da pazara girmesini kolaylaştıran etkenler olarak gösterilebilirler. Yeni medya reklam türleri ve yapılabilecek çalışmalar konularını başka bir içeriğimde ayrıntılı biçimde işleyeceğim.
5. Yeni medya araçlarının sayısal temsil ve modülerlik gibi özellikleri farklı dallarda uzmanlaşma gerektirmektedir. İletişim, iktisat, reklamcılık gibi meslek dalları ve uzmanlar geleneksel medyada olduğu gibi yeni medya kanallarında da önem verilen uzmanlıklar. Ama bu teknolojilerin devamını sağlamak ve geliştirmek için Yazılım mühendisleri ve teknisyenleri gibi kod yazan / düzenleyen kişilere de ihtiyaç duyuluyor. Tabi yeni medya araçları ve iletişim yöntemleri üzerine uzmanlaşan kişilerin de bu dünyada yer alması gerekiyor. Dolayısıyla üniversiteler ve çeşitli akademik kuruluşlar, sertifika veren kurumlar Sosyal Medya Uzmanı, Yeni Medya ve İletişim Sistemleri, Yeni Medya ve Halkla İletişim gibi programlar açıyorlar.
6. Nispeten yaşı küçük olan bireyler, özellikle 2000 yılı sonrasında doğan gençler, yeni medya araçlarını daha iyi şekilde, yetkin bireyler olarak kullanabiliyor. Henüz genç sayabileceğimiz yaşlarda bulunan 60 kuşağı ya da 70 kuşağı ise geleneksel medya araçlarına bağlı, yeni medya kanallarını sadece zorunlu olduklarında kullanan bireyler olarak görünüyorlar. Bu durum özellikle reklam verenlerin reklamlarını yayınlayacakları platformları belirledikleri aşamalarda önem kazanıyor. Ki bu durum yeni medya kanalları arasında bile önem kazanabiliyor. Örneğin orta yaşları hedefleyen bir ürünü sunan firmalar, bahsettiğimiz dönemlerde doğan kişilerin daha çok kullandıkları Facebook üzerinde reklam yayınlamayı tercih edebiliyorlar. Daha genç bir kitleyi hedefleyen kişiler ise Instagram, Twitter gibi ortamları kullanıyorlar.

Marshall McLuhan ve Küresel Köy

Marshall McLuhan aslında yeni medya tanımlaması yaparken bahsedilmesi gereken ve aslında bu kavramı dilimize yerleştiren çok önemli bir iletişim kuramcısıdır. Fakat içeriğimin ilerleyen bölümlerinde yeni medya ve etik gibi kavramlardan söz edeceğim için bu noktada bir başlık açmayı uygun buldum.

McLuhan neredeyse yarım asır önce “yeni medya” kavramından söz etmişti. Ama onun bahsettiği yeni medya ve araçlar, o zamanın elektrikli kitle iletişim araçlarını kapsıyordu. Yani televizyon vb. cihazlardan söz ediyordu. Fakat 1980 yılında hayatını kaybeden Medya Kuramcısı tarafından ortaya atılan görüşler ve birçok terim, günümüzün yeni medya araçlarını ve yarattıkları etkileri daha iyi anlamamızı sağlıyor.

1964 yılında basılan The Guttenberg Galaxy’de “küresel köy” terimini kullanan kuramcı; teknolojinin, bilgi ve bilgi taşıyan medya araçlarının toplumu nasıl şekillendirdiği konusundaki tartışmalara yön veren hatta bu tartışmaların çoğunu başlatan isim olmuştu. McLuhan tarafından kullanılan küresel köy, sörf (İnternette sörf terimi bu noktadan çıktı), araç mesajdır gibi kavramlar ve terimler, yeni medya içeriğinin ve toplumda yarattığı etkinin anlaşılması için kullanılan önemli kavramlardır.

Sosyal medya, Twitter, akıllı telefonlar gibi araçlardan ya da platformlardan faydalanma imkanı olmadan ortaya attığı küresel köy kavramı, Arap Devrimi veya ona benzeyen olaylarda geçerli bir kavram olduğunu ispatladı. Tüm dünya Arap devrimi, Şili’deki madencilerin kazası, Fransa sarı yelekliler olayları gibi olayları aynı anda paylaştı. Tabi oradaki insanların acılarını, sevinçlerini, ikilemlerini yani tüm duygu ve düşüncelerini (bir anlamda) deneyimlemiş oldu.

McLuhan kendi döneminde yeni medya araçları olarak nitelendirdiği televizyon, telefon gibi araçları “havalı” araçlar olarak değerlendirdi. Bağımsızlığı ifade eden bu düşünce, izleyiciler arasındaki duygusal boşluğun azaldığını ama bu boşluğun devam ettiğini belirtmek için kullanılmıştı. Yazılı medya ve radyo gibi araçları ise “sıcak” olarak nitelendirdi. Dolayısıyla duyulardan çok az katkı yapılması gereken araçlar olarak gösterildiler. Telefon ise duyusal algı gerektiren ama bunun karşılığında çok az veri (bilgi) sağlayan bir araçtı.

Günümüzdeki yeni medya araçları büyük miktarda veri iletiyor ama birçoğu olayların içindeki bireylerin duygusal çöküşlerini göstermekte kullanılıyor. Survivor, BBG (biri bizi gözetliyor) gibi programlar bu tipteki yayınlara örnek olarak gösterilebilir. İkilem şundan kaynaklanıyor: bu programları tasarlayanlar ve yayınlayanlar aslında bu hedefe ulaşmayı ummuyorlardı. Yani başka hedeflerle başladılar ama programın formatı ve doğal ilerleyişi programların amacını değiştirdi ve bunlara benzeyen yüzlerce programın yayınlanmaya başlamasına neden oldu.

Yine McLuhan’a ait olan “araç mesajdır” kavramı da burada devreye girebilir. Uzun fikir egzersizleri sonunda “araçlarımızı şekillendiririz, sonra araçlarımız bizi şekillendirir” şeklinde bir ifade ortaya atan kuramcı, “araç mesajdır” olarak bilinen bir sonuca ulaştı. Yani aynı hikayenin, filmin, farklı içeriğin farklı araçlarda yayınlanması, yayın şekli vb. özellikler mesajı değiştirebilir. BBG programı canlı olarak televizyonlardan ve 24 boyunca İnternetten yayınlanmasaydı, bir TV şovu olarak haftalık 1 saatlik yayın süreleriyle önemli kısımları verilen bir program olarak yayınlansaydı, benzer yarışmalar ve programlar ilgi çekmeyebilirdi. Bu da toplumsal etik anlayışında önemli farklar yaratan bazı alışkanlıkların ve düşüncelerin ortaya çıkmaması anlamına gelirdi. Yani yeni medya araçlarında yayınlanan bir içeriğin geleneksel medya araçlarında, analog araçlarda yayınlanması toplum yapısının önemli biçimde değişmesine yol açabilirdi.

Mcluhan’ın ortaya koyduğu teorilerin önemi bu noktada daha çok ortaya çıkıyor. Medya kuramcısının “Her aracın yarattığı yeni yollar,  içeriğinden bağımsız olarak kullanıcıda gerçekleşir.” saptaması, yeni medya ve toplumu şekillendirmesi konusunda dikkate alınması gereken bir saptama olabilir. Tabi yazarın tüm teorileri “yeni medyada reklam ve etik sorunlar” gibi konularda çalışan kişilerin dikkate alması gereken, akıllarında yer etmesi gereken teoriler olarak da gösterilebilir.

Yeni Medya Okuryazarlığı

Yeni medya okuryazarlığı kavramı, İnternet platformlarında ve diğer dijital yeni medya araçlarında paylaşılan içeriklere ulaşabilme, yorumlayabilme, anlayabilme ve paylaşabilme becerilerinin olması şeklinde tarif edilebilir.

Bu becerilere sahip olan kişiler paylaşılan içeriklerin ya da iletilerin hangi amaçlarla üretildiğini ve yayına verildiğini anlayabilen kişilerdir. Dolayısıyla yeni medyanın olumsuz etkilerinden kendisini koruyabilir ve kendi fikirlerine, amaçlarına uygun içerikler oluşturabilir ya da önüne gelen içerikleri başkalarıyla paylaşabilir.

Aslında çok önemli olan bu konu hakkında kendisini geliştirmek isteyen kişiler yeni medya okuryazarlığı dersi imkanlarını değerlendirmeyi düşünebilirler. 2006 yılında MEB tarafından hayata geçirilen “Medya Okuryazarlığı” dersinin seçmeli olması etkin bir program olmasını önlüyordu. Bu dersin zorunlu hale getirilmesi ve Pedagojik Formasyon eğitimi almış İletişim Fakültesi mezunları tarafından verilmesinin sağlanması planlanıyor.

Yeni Medya Terimleri

Yeni medya kullanım oranları arttıkça ve yeni medya okuryazarlığı kavramı önemini artırdıkça, hayatımıza giren yeni medya terimleri hakkında da bilgi sahibi olmak gerekiyor. Bu terimlerden bazılarını sıralayalım:

• Arama Motoru
• E-Ticaret
• Tıklama
• Blog
• Blogger
• Dijital Reklam
• Dijital Pazarlama
• E-Mail (e-posta)
• Takipçi
• Sosyal Medya
• Wifi, 3G, 4.5G
• Trend
• Mobil Uygulama
• Vatandaş Gazeteciliği
• Makine Öğrenimi (yapay zeka ile birlikte)
• Sanal Gerçeklik
• Profil
• E-Sözlük
• Fenomen

Türkiye’de Yeni Medya Kullanım Alışkanlıkları

TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) tarafından her yıl yayınlanan “Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması” yeni medya araçlarının hangi yoğunlukta kullanıldığını anlamamıza yardımcı olabilir. Araştırma 16-74 yaş aralığındaki bireyleri kapsıyor.

• 2009 yılında yapılan araştırmanın sonuçlarına göre hanelerin yani evlerin %30’unun, bireylerin %38’inin İnternet erişimi bulunuyor.
• 2018 yılında aynı başlık altında yapılan araştırma ise İnternet erişimi olan hanelerin oranının %83,8’e, bireylerin oranının %72,9’a çıktığını gösteriyor. Yani yaklaşık 10 yıllık sürede İnternete erişim imkanları 2’ye katlanmış. Bu rakamlara mobil cihazlar ve iş yerinden İnternet erişimi imkanları da eklendiğinde, ülke nüfusunun neredeyse tamamının İnternet erişimi olan bireylerden meydana geldiği görülebiliyor.

Dijital Kullanım Alışkanlıkları

We Are Social’in 2017 dijital kullanım alışkanlıkları raporu ise şu verilere ulaşmamızı sağlıyor:

• Türkiye’deki İnternet kullanıcılarının sayısının 48 milyona ve mobil hat kullanıcı sayısının 71 milyona yükseldiğini gösteriyor.
• İnternet üzerinden her gün video izleyen kişilerin oranı %55 olarak görünüyor. Bu orana her hafta ya da her ay video izleyenler eklendiğinde, ayda en az bir kere İnternet üzerinden video izleyen kişilerin oranı %91’e yükseliyor.
• İnternete ve dijital içeriğe erişmek için tercih edilen cihazlar arasında akılı telefonlar %75 ile ilk sırayı alıyor. Ama kullanıcıların akıllı telefonlar vasıtasıyla İnternette geçirdikleri günlük süre 3 saat kadar oluyor. Bu süre bilgisayar ve tablet kullanıldığında 7 saate yaklaşıyor.
• En çok kullanılan sosyal medya siteleri YouTube, Facebook, Instagram, Twitter, LinkedIn olarak sıralanırken, ülkemizdeki kullanıcıların sosyal medya ortamlarında geçirdikleri ortalama (günlük) süre 3 saati biraz aşıyor.
• En çok tercih edilen haber siteleri Sabah, Ensonhaber, Haber7, Hürriyet ve Milliyet olurken, en çok alışveriş yapılan web siteleri Hepsiburada, Gittigidiyor, N11, Sahibinden ve Yemeksepeti olarak görünüyor. WhatsApp, Facebook, FB Messenger, Instagram, Snapchat, Skype uygulamaları ise en çok indirilen ve kullanılan uygulamalar olarak görünüyorlar.

İki araştırmanın sonuçlarını birlikte değerlendirdiğimizde, ülkemizde 16-74 yaş aralığında bulunan kişilerin neredeyse tamamının aktif İnternet kullanıcısı yani yeni medya kullanıcısı olduğunu söyleyebiliyoruz. Kullanıcıların 4’te 3’ü akıllı telefonları tercih ederken, geriye kalan %25’lik bölüm bilgisayar ve tabletler başta olmak üzere İnternete bağlanan TV’leri veya giyilebilir teknolojileri tercih etmiş. Kişi başına günlük İnternet kullanım süresi ise 3-4 saat olarak görünüyor ve nüfus gençleştikçe bu süre artıyor. Ama genel olarak değerlendirdiğimizde bile, 8 saat ortalama uyku vakti olan vatandaşlarımızın uyanık oldukları yaklaşık 16 saatin 4’te 1’ini yeni medya araçlarını kullanarak geçirdikleri görülüyor.

Yeni Medya Geleceğin Gazeteciliği mi?

Yeni medya geleceği çok parlak olan hatta birtakım geliştirmelerle sonsuza kadar devam edecek olan bir alan, bir kavram gibi görünüyor. Şu anda dünya nüfusu 8 milyara yaklaştı ve bunların yarısı aktif İnternet kullanıcısı. Bu oranın ülkemizdekine benzer şekilde artacağını söyleyebiliriz. “Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması” İnternet erişimi olan hanelerin ve bireylerin sayısının yaklaşık 10 yılda ikiye katlandığını göstermişti. Bireylerin yaşları gençleştikçe yeni medya araçlarını kullanma becerilerinin ve isteklerinin arttığını gösteren istatistikler de eklenirse, 2030 yılında dünyadaki tüm bireylerin aktif İnternet kullanıcısı haline geleceğini söyleyebiliriz.

Yeni medya araçlarıyla birlikte ortaya çıkan Vatandaş Gazeteciliği ya da Yurttaş gazeteciliği kavramları da çok dikkat çekici kavramlar olarak görünüyorlar. Bireylere anlık haber yapma ve paylaşma olanağı sağlayan yeni medya, geleneksel gazetecilik ve etik anlayışı kavramlarının da ortadan kalkmasına neden oluyor. Bu saptamayı gazetelerin düşen tirajlarından ve özellikle büyük basın-yayın organlarının İnternet üzerindeki faaliyetlerini artırmalarından anlıyoruz. Dolayısıyla vatandaş gazeteciliğinin yanı sıra profesyonel gazetecilerin ve kuruluşların ortaya koydukları İnternet gazeteciliği kavramlarından söz etmek gerekiyor. Yani bu bölümün başlığı olan “Yeni Medya Geleceğin Gazeteciliği mi?” sorusuna çok büyük bir ihtimalle “evet” cevabını vermek gerekiyor.

İnternet Gazeteciliği

İnternet gazeteciliği, profesyonel basın yayın organlarının ve gazetecilerin basılı yayınlarını durdurması ya da arka plan atması, aynı faaliyeti İnternette sürdürmeleri olarak tarif edilebilir.

Basılı yayınlar için oldukça önemli maliyetlere katlanmak gerekirken, İnternet gazeteciliği basım, nakliye, üretim elemanları, işçilik gibi maliyetlerden tasarruf edilmesini sağlıyor. Tabi haberleri insanlara ulaştırmak için 1 gün beklemek zorunda kalmamak da önemli bir avantaj olarak görünüyor. Büyük gazetelerin İnternet sitelerini kontrol ederseniz, birkaç dakika arayla yeni haberler yayınlandığını görebilirsiniz. Dolayısıyla yeni medya gazetecilik, habercilik anlayışını şekillendirmeyi başarmış gibi görünüyor.

Yeni medyanın ve İnternetin bu konudaki en önemli sorunu, algı yönetimi operasyonlarının ve farklı amaçlarla düzenlenen operasyonların sıklıkla karşınıza çıkması. Bu nedenle İnternette yayınlana haberlerin gerçek olup olmadıklarının teyit edilmesi gerekiyor. Örneğin sadece backlink almak amacıyla yayına sokulan sitelerde yayınlanan bazı sansasyonel haberler “sarı gazetecilik” olarak adlandırılan anlayışa; dayanaksız, masa başında yapılan ilgi çekici haberler anlayışına uygun olarak yayınlanıyor. Dolayısıyla İnternet gazeteciliği söz konusu olduğunda önemli bir etik sorun ile karşılaşıldığını söyleyebiliriz.

Yeni medya gazeteciliğinde etik bir paradigma oluşturulması, tüm İnternet gazetecilerinin örnek alacağı bir anlayışla yapılan haberlere ulaşma yöntemleri için geçerli olan haritanın çizilmesi gerekiyor. Bu araştırmacı gazeteciliğin efsane isimlerinden Nellie Bly ve benzeri türlerde bir örnek olmayabilir ama savaş bölgelerinden, Şili madencilerinin kazasının olduğu bölgeden haberler veren İnternet gazetecileri örneklenerek yapılabilir. Tabi yeni medya gazeteciliğinde etik bir paradigma belirlemenin kapsamı ve sınırları bununla kalmayabilir. Cezayir ve Arap Devrimi olayında olduğu gibi sokaktan haber yapan kişiler, vatandaş gazeteciliği (yurttaş gazeteciliği, sokak gazeteciliği, halk gazeteciliği) örneklerinden faydalanılarak da İnternet gazeteciliği için etik bir taban oluşturulması sağlanabilir.

Tabi bireylerin etik anlayışının da yeni medya araçlarında büyük önem kazandığını unutmamak gerekiyor. Sarı gazetecilik örnekleri olan haberler Yeni Medya platformlarında sık sık görünse de kendilerini kanıtlamış olan kişilerin veya kurumların İnternet sitelerinde yaptıkları haberler İnternet kullanıcılarının önemli olaylardan haberdar olmalarını ve kısa sürede tepki göstermelerini sağlıyor. Fransa ve Sarı Yelekliler olayları bu anlayışa sahip kişiler ve kurumlar tarafından kitlelere duyurulmuş, çok daha büyük insan topluluklarının bu olaya tepkilerini ortaya koymalarını sağlamıştı.

Vatandaş Gazeteciliği

Sokak gazeteciliği,  halk gazeteciliği gibi isimlerle de anılan vatandaş gazeteciliği; bireylerin tanık oldukları ya da içinde bulundukları olayları mobil cihazlar aracılığıyla paylaşmaları olarak anlatılabilir. Cezayir-Arap Devrimi ve Fransa-Sarı Yelekliler gibi olaylarda sıklıkla karşımıza çıkan vatandaş gazeteciliği örnekleri, olayların geniş kitlelere duyurulmasını ve söz konusu olaylara karşı daha çabuk reaksiyon gösterilmesini sağlamıştı.

Tabi sadece bahsedilen olaylar değil, farklı vatandaş gazeteciliği örnekleri de verilebilir. Örneğin geçen yıl ABD’de kırmızı ışıkta geçen ve köpeği ile birlikte karşıya geçmekte olan çocuğa çarpan sürücünün bu hareketi bir kişi tarafından cep telefonuyla kaydedilmiş ve sosyal medya platformlarında yayınlanmıştı. Kısa sürede ağır bir cezaya çarptırılan sürücünün yanı sıra hayvan barınaklarına ve yetimhanelere büyük katkılar yapılmasını sağlayan bu olay, vatandaş gazeteciliği kavramının önemi ve yaratabileceği etkiler konusunda önemli bir örnek teşkil edebilir. Yeni medyada habercilik anlayışı buna benzeyen örneklerden yani mesleği gazetecilik olmayan kişilerin yaptığı haberlerden etkilenerek de şekillendirilebilir.

Yeni Medya ve Etik Anlayışı

İnternet gazeteciliğinde etik kavramından bahsettik ama neredeyse tüm ülke nüfusunun aktif içerik üreticisi olduğu yeni medya organlarındaki genel ahlaki kurallardan, etik anlayışından söz etmedik.

İçerik ve bilgi üreten bireylerin sayısı fazlalaştıkça o an için tüketici durumunda bulunan kullanıcıların manipülasyona uğrama ihtimalleri de artacaktır. Örneğin muhafazakar siyasi görüşlere sahip bir kişi ya da aksi yöndeki görüşlere sahip bir kişi, yolda bulunan ve aynı gün altyapı çalışmaları için açılan bir çukur hakkında sosyal medya üzerinde olumsuz görüşler yayınlayabilir. Çünkü belediye başkanı savunduğu görüşlere katılmayan bir partidendir. Dolayısıyla iki tarafı da desteklemeyen vatandaşlar bu paylaşımı görerek ve destekleyerek olayın büyümesine neden olabilirler. Yani aslında altyapı hizmeti götürmek için açılan ve bir saat sonra kapatılan bir çukur hakkındaki taraflı bir paylaşım veya yorum, şehrin bir sonraki belediye başkanının değişmesine neden olabilir.

Bu ve buna benzer örnekler İnternette çok sık gördüğümüz paylaşımlar ya da haberlerdir. Yeni medya okuryazarlığı kavramı da burada önem kazanmaktadır. Çünkü haberi yapan ya da yorumu yayınlayan bireylerin etik anlayışları ve görüşleri değişebilir, kontrol etme imkanı yoktur. Bu nedenle haberi ya da yorumu okuyan kişilerin olayı her yönüyle değerlendirmeleri, haberin ya da paylaşımın yayınlanma amacını kavrayabilmeleri gerekir.

Yeni medya ve etik anlayışı ise şimdilik kullanıcıların inisiyatifine kalan bir konu olarak görünmektedir. Zaman içinde küresel köyün bireyleri tarafından belirlenen ahlaki kuralların ve bazı alışkanlıkların, yeni medya ve etik anlayışını daha ayrıntılı bir şekilde tartışabilmemize imkan sağlayacağını umut ediyoruz.

Yeni Medya İş İmkanları ve Eğitim

Yeni medya iş ilanları farklı platformlarda karşılaşabileceğiniz ilanlar olabilir ama üniversitelerin bu meslek dallarında açtıkları programların yani eğitim imkanının yeterli olmadığını belirtmek gerekir. Örneğin yeni medya ve gazetecilik kavramından söz edebiliriz ama bu isimle son yıllarda açılmaya başlayan lisans ve ön lisans programlarının sayısının bir hayli az olduğunu da belirtmek gerekir. 2019 yılında yeni medya ismiyle açılan lisans programlarının sayısı 30 civarında. Bu programların tamamının kontenjanı ise 600 kadar. Yeni medya araçlarının hızlı gelişimi ve uzmanlık isteyen dalların çokluğu bu rakamın komik bir rakam olarak görünmesine neden oluyor.

Sözel puan türüyle öğrenci alan yeni medya ve halkla ilişkiler, yeni medya ve iletişim gibi lisans programları genellikle vakıf üniversitelerinde uygulanan programlar olarak görünüyorlar. Tam burslu programlar için yeni medya taban puan 330’lardan başlayıp farklı üniversitelerde 485’e kadar çıkabiliyor. %25, %50, %75 gibi indirim oranlarıyla birlikte öğrenci alan programlarda ise yeni medya taban puanları 220’den başlayıp 330’lara kadar çıkabiliyor.

“Yeni medya bölümü nedir?” diye bir soru soranlar da olabilir. Yeni medya bölümü; yaratıcı yazarlık, bilgi teknolojileri kullanımı, reklam yazarlığı, medya analizi gibi çok farklı alanlarda dersler veren, yeni medya araçlarında çalışmak veya firmaların sosyal medya hesaplarının yöneticiliğini üstlenmek gibi istekleri olan kişileri bu alanlarda donanımlı bireyler haline getirmek amacıyla açılan programlar olarak gösterilebilir. Tabi benzer ders içerikleri olan ve yeni medya kapsamında iş olanakları sağlayan lisans programları ya da sertifika programları da bulunmaktadır:

• SEO Uzmanı
• SEM Uzmanı
• Web Tasarım Uzmanı
• Sosyal Medya Uzmanı
• Google Ads Uzmanı
• AdWords Uzmanı
• White Hat Hacker
• Dijital Pazarlama Uzmanı
• Dijital Pazarlama Danışmanı
• İnternet Sitesi Editörü
• Web Programlama Uzmanı